Azərbaycanda uşaq və gənclərin fiziki-mənəvi cəhətdən inkişafı, geniş, hərtərəfli biliyə, dünyagörüşünə, milli-mənəvi dəyərlərə, əxlaqa yiyələnən şəxsiyyət, cəmiyyətimiz üçün layiqli vətəndaş kimi böyümələri xüsusi diqqət mərkəzindədir. Məlum olduğu kimi, uşaq və yeniyetmələrin psixikasının inkişafına, onların dünya görüşlərinin formalaşmasına təsir göstərən əsas amillərdən biri də internetdir. Müasir dövrdə telefonsuz, kompütersiz, planşetsiz insan həyatını təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Texnologiyanın müsbət tərəfləri ilə yanaşı, mənfi tərəfləri də qaçılmazdır. Zaman-zaman uşaqların, yeniyetmələrin həyatına mənfi nümunə olan internet bəzən xoşagəlməz hadisələrə yol açır. Mütəxəssislər bildirirlər ki, valideynlər bu məsələdə daha məsuliyyətli olmalı, övladlarında internetin asılılıq yaratmasına icazə verməməlidirlər.

Mövzu ilə bağlı Pravda.az-a fikirlərini bölüşən Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin Analitik təhlil və informasiya təminatı şöbəsinin böyük məsləhətçisi Sevil Rəsulzadə bildirib ki, günümüzün ən aktual məsələlərindən biri olan uşaqların internetdən təhlükəsiz istifadəsinin təmin edilməsi hər kəs - bütün cəmiyyət üçün vacibdir.

Qurum rəsmisi deyib ki, informasiya texnologiyalarının sürətli inkişafı və internetin yaratdığı geniş imkanlar həyatımızın bir hissəsini asanlaşdırsa da, digər tərəfdən mənfi təsirlərini büruzə verir: “Xüsusilə də cəmiyyətin həssas üzvləri olan uşaqların internet və sosial şəbəkələr barədə düzgün məlumatlandırılması, düzgün istiqamətləndirilməsi olduqca ciddi amildir. Bu kimi məsələlərin gözardı edilməsi, uşaqlar üzərində valideyn nəzarətinin olmaması internetin neqativ təsirlərinin baş verməsinə və xoş olmayan fəsadlara gətirib çıxarır. Bu məsələlərdə valideynlərin diqqətli olması, övladlarını nəzarətsiz qoymamaları, internetin istifadə şərtləri ilə yaxından tanış olmaları və limitlərin qoyulması vacibdir. Təəssüf ki, bu gün bir çox ailələrdə valideynlərin uşaqlarına kifayət qədər vaxt ayırmamaları, özlərinə məxsus ikinci dərəcəli işlərini uşaqlarından öncəlik kimi qəbul etmələri, hətta onlardan diqqət və qayğı gözləyən uşaqlarını özlərindən uzaqlaşdırmaları bu kimi mənfi halların baş verməsi ilə nəticələnir. Özlərini yalnız hiss edən uşaqlar da sosial şəbəkələrə üz tutur və tanımadıqları insanlarla danışaraq “dost” olmağa çalışırlar. Biz Komitə olaraq, hər il orta məktəblərdə şagirdlərin iştirakı ilə maarifləndirmə təlimləri keçiririk. Bu təlimlər Bakıda və regionlarda davamlı olaraq keçirilir. Təlimlərdə uşaqlarla söhbətlər aparır və internetdə daha çox hansı zərərli təsirlərlə rastlaşdıqları ilə maraqlanır, eləcə də bu istiqamətdə tövsiyələrimizi bölüşürük”.

S.Rəsulzadə bildirib ki, təlimlər zamanı uşaqlara internetin zərərli təsirləri sırasında insan alveri, zərərli vərdişlərə aludəçilik, kiber zorakılıq, cinsi istismar və digər halların baş verməsi haqqında məlumat veririlir: “Bu kimi kiber zorakılıq hadisələrinin sonda real həyatda da ciddi zorakılıq halı ilə davam etməsinin fəsadlarını onlara izah etməyə çalışırıq. Bununla yanaşı, dərslərdə uğursuzluq, bir sıra mental və göz xəstəlikləri kimi halların yaranması, yuxusuzluq, depressiya, stresli və əsəbi olmaq, ailədən uzaqlaşma, daha çox virtuallaşma internetdən asılılığın əsas səbəblərindəndir. Bu asılılıq da, təbii ki, yenə də validyenlərin uşaqları ilə kifayət qədər vaxt keçirməməklərindən qaynaqlanır. Əlbəttə, bu kimi maarifləndirmə təlimləri daha geniş müstəvidə həm də validyenlərin iştirakı ilə davam etdirilməlidir. Komitənin fəaliyyətində uşaq və valideynlərin internetin zərərli təsirləri və ondan qorunma üsulları barədə məlumatlandırılması məqsədilə təlimlərin davam etdirilməsi nəzərdə tutulur. Nəzərinizə çatdırım ki, Komitə tərəfindən “İnternetdən təhlükəsiz istifadə üçün maariflənək” mövzusunda maarifləndirici bukletlər hazırlanıb, uşaqlar arasında paylanılması təmin edilib. Həmçinin mayın 17-18-də Türkiyənin Bahçeşehir Universitetinin dosenti, informasiya texnologiyaları üzrə mütəxəssisin iştirakı ilə ekspertlər üçün təlimlərimiz oldu. Bu təlimlərin keçirilməsində məqsəd beynəlxalq təcrübəyə malik təlimçilərin hazırlanması və təlimlərin daha kütləvi xarakter daşımasını təmin etməkdir. Bundan əlavə, uşaqların internetdən istifadə səviyyəsinin ölçülməsi məqsədilə bu il yeni bir araşdırmaya başlamışıq. İlin sonunda nəticələri barədə ictimaiyyətin məlumatlandırılması nəzərdə tutulur. Təhlil bizə imkan verəcək ki, ölkə üzrə ən çox internetdən istifadə edən yaş kateqoriyasını, eləcə də daha çox hansı sosial şəbəkələrin uşaqlar arasında populyar olduğunu bilək və uşaqlara valideyn nəzarətinin olub-olmamasını müəyyən edək”.

Komitə rəsmisi əlavə edib: ““Uşaqlara dair Strategiyanın həyata keçirilməsi üzrə 2020–2025-ci illər üçün Fəaliyyət Planı”nın müvafiq bəndlərində də uşaqların zərərli informasiyadan qorunması üçün tədbirlərin gücləndirilməsi, uşaqların internet məkanında, sosial şəbəkələrdə zərərli informasiyadan qorunması istiqamətində təbliğat-təşviqat işinin aparılması, maarifləndirici vəsaitlərin hazırlanması, informasiya təhlükəsizliyi sahəsində onların bilik və bacarıqlarının artırılması üçün təlimlərin keçirilməsi öz əksini tapıb. Xüsusilə qeyd edim ki, Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin təşəbbüsü ilə 2018-ci ildə “Uşaqların zərərli informasiyadan qorunması haqqında” Qanun qəbul edilib, 2020-ci il yanvar ayının 1-dən qüvvəyə minib. Bu qanun Konstitusiyanın 94-cü maddəsinin I hissəsinin 1-ci bəndinə uyğun olaraq, uşaqların yaşına uyğun informasiya əldə etmək hüququnun həyata keçirilməsi ilə əlaqədar olaraq uşaqların onlar üçün zərərli informasiyadan qorunması tədbirlərini müəyyən edir və bu sahədə yaranan münasibətləri tənzimləyir. Qeyd edilib ki, uşaqlar arasında dövriyyəsi qadağan edilən informasiya məhsullarının uşaqların ola biləcəyi yerlərdə inzibati, texniki proqram və avadanlıq vasitələrinin tətbiq edilmədən yayılmasına yol verilmir. Bundan əlavə, informasiya məhsulunun yaş təsnifatının aparılması üzrə ekspertlərə ixtisas attestatının verilməsi qaydaları da Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilib”.

S.Rəsulzadə uşaqlara və valideynlərə öz tövsiyələrini də verib: “Uşaqlara demək istərdik ki, heç bir halda dostluğunuza kənar şəxsləri qəbul etməyin, ev adresi, məktəb ünvanı kimi şəxsi məlumatları sosial şəbəkələrdə bölüşməyin, başqaları tərəfindən şantaj və hədə-qorxu kimi hallarla rastlaşdıqda bu barədə valideynlərinizə yaxud müəllimlərinizə məlumat verin. Valideynlər isə bu məsələdə daha çox məsuliyyət daşıyan şəxslərdir. Övladınızın təhlükəsizliyi üçün onları nəzarətsiz qoymayın, daim onlarla maraqlanın, onarla oyunlar oynayın, nə istədikləri, kimlərlə harda və necə vaxt keçirmələri ilə yaxından maraqlanın, övladınızla dost münasibətləri qurun ki, onlar da sizi özlərinə ən yaxın insan bilib, bütün sirlərini, çətinliklərini, problemlərini bölüşsünlər. Uşağa qarşı ən qəddar hərəkət onları diqqət və qayğıdan kənarda qoymaqdır. Unutmayın ki, uşaqların xoşbəxt gələcəyi sizin onları düzgün istiqamətləndirməyinizdən və daim yanlarında olmaqla onları diqqətlə dinləməyinizdən asılıdır”.

Tanınmış psixoloq Gülər Məmmədova isə deyib ki, yeniyetmənin tərbiyəsi birmənalı olaraq ailə üzvlərindən asılıdır:

"Yeniyetmədə formalaşdırılan xarakter, onun təməl duyğuları, inkişafda olan idrak prosesləri nəzarətdə olmalıdır. Yeniyetmə elə bir dönəmə tuş gəlib ki, bu dönəm informasiya bolluğudur və yeniyetmələr internetdən çox istifadə edirlər. Amma bu, o demək deyil ki, yeniyetmə internetdən istifadə edirsə, onun əxlaqı pozulur. Ailədəki münasibətlər, ailədəki genetik faktorlar, ata-ananın o evdə böyüyən yeniyetməyə olan münasibəti onun inkişafına təsir göstərir. Bu gün bu problem var deyə, internetin üzerinə yükləyirik, amma internet olmasa da, o insan küçəyə-bacaya da çıxıb kimləsə tanış olacaq. Bir insan əgər internetdə yararlı informasiyalar deyil, daha fərqli, yaşına uyğun olmayan ziyanlı informasiyaları araşdırırsa, ona yoluxursa, internet olmasa da, o, həmin boşluqlarını cəmiyyətdə fərqli şəkildə dolduracaq. Ona görə də bütün problemi sosial şəbəkəyə yükləməklə uşağımızın daxilindəki səbəbi tapa bilmirik. Səbəb əslində düzgün olmayan xarakter yaratmaqdır. Yəni ata-ana xarakter formalaşdıra bilmir. Xaraktersiz insan isə cinsi inkişaf dönəmində daxilində nələr baş verdiyinin fərqinə varmır, başlayır özünə tərəf müqabili axtarmağa. Kimisə axtarır ki, təki bu evdən çıxsın, onu dinləsinlər, eşitsinlər, söhbət etsin, onu başa düşsünlər, istəklərini həyata keçirsinlər. Ümumiyyətlə, daxillərində o qədər boşluq olur ki, bazalarında biliklər olmadığından həmin insanlar kənardan eşitdikləri xoş sözə meyillənirlər. Təbii ki, burada psixi, genetik faktorlar var. Ailədən gələn, uyğun olmayan tərbiyəni, pedaqoji baxımsızlığı dedik. Nəzarətsizlik, uşaqla maraqlanmamaq... Qız övladıdırsa, onun hormonal inkişafında yanında olmamaq, duyğularından bixəbər olmaq, qızının nəyə marağı, həvəsi olduğu, cinsi meyilliyi ilə maraqlanmamaq məhz belə zəifliklərə səbəb olur. Bu, həmçinin oğlanlara da şamil edilir. Cinsi meyil pozuntularının əksəriyyətini məhz bu baxımsızlıqlar yaradır. Buna görə də məsələ tək sosial şəbəkələr deyil. Ailələr uşaqların xarakteri ilə ciddi şəkildə məşğul olmalı, onları maraqlarını müəyyən etməlidirlər. Uşaqlara maraq və meyili düzgün aşılanmalıdırlar ki, uşaq öz əhatəsindəki, cəmiyyətdə onu əhatə edən informasiyaları düzgün alqılasın. Hər şey bizim üçün bu gün açıqdır. Amma baxır sən informasiyalardan necə yararlanırsan - sui-istifadə edirsənmi, limiti aşırsanmı, maraqların nəyədir? Bunu uşaqla söhbət edərkən də bilmək olar".

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə yardımı ilə “Uşaq və gənclərin fiziki və mənəvi inkişafı” mövzusu üzrə dərc olunub.

 Aytəkin Qardaşova